Co to jest i jak działa układ odpornościowy – cz.1

Kolejny cykl wpisów będzie poświęcony układowi odpornościowemu. Dzisiejszym tematem są składowe odporności i naturalne bariery organizmu stanowiące pierwszą linię obrony przed patogenami.

Układ immunologiczny jest odpowiedzialny za kontrolowanie i unieszkodliwienie czynników zagrażających organizmowi. Pochodzą one zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i wewnętrznego, kiedy w sprzyjających warunkach drobnoustroje stanowią bezpośrednie zagrożenie czy podczas transformacji nowotworowej zdrowych komórek naszego organizmu. Ponieważ nasz organizm jest narażony na te czynniki w każdej sekundzie naszego życia, układ odpornościowy musi działać na „najwyższych obrotach” przez cały czas, od narodzin aż do śmierci.

Naturalne bariery układu odpornościowego

Jest to pierwsza i jedna z najważniejszych linii obrony układu odpornościowego. Działanie naturalnych barier jest powiązane z mechanizmami odpowiedzi zarówno naturalnej, jak i nabytej (o tym w kolejnych wpisach). Główne bariery naturalne w naszym organizmie to skóra i błony śluzowe.

Skóra

Naskórek skóry składa się z wielu warstw komórek, które w prawidłowych warunkach fizjologicznych nie są przepuszczalne dla drobnoustrojów i większości toksyn (choć część z nich wchłania się również przez skórę). Ponieważ skóra jest znacznie bardziej narażona na czynniki środowiskowe niż błony śluzowe, transport między środowiskiem zewnętrznym a wewnętrznym jest tutaj bardzo ograniczony. Skóra jest również odpowiedzialna za utrzymanie odpowiedniego poziomu wody w organizmie, dlatego jej powierzchnia pokryta jest warstwą lipidową (łojem), który ma zapewnić ochronę przed nadmierną jej utratą.

Co ciekawe, używanie znacznej ilości detergentów i środków dezynfekujących usuwa warstwę łoju, co powoduje że skóra traci wodę i zaczyna się złuszczać, osłabiając tym samym naturalną barierę dla patogenów. W okresie wzmożonego mycia rąk, z jakim mamy do czynienia teraz, warto zadbać o prawidłowe nawilżenie skóry, która jest poddawana dezynfekcji. Pamiętajmy jednak, że nadużywanie kosmetyków nawilżających może z kolei spowodować, że osłabimy nieprzenikliwą część skóry. Jednym z takim przykładów jest grzybica stóp – utrzymanie przez dłuższy czas podwyższonej wilgotności skory rozpulchnia naskórek i ułatwia zagnieżdżenie się patogenów.

Błony śluzowe

Błony śluzowe mają zdecydowanie większą powierzchnie niż skóra, której wielkość szacuje się nawet na kilkaset metrów kwadratowych. W skład błon śluzowych głównie wchodzą:

• przewód pokarmowy,
• układ moczowo-płciowy,
• układ oddechowy.

W przeciwieństwie do martwych komórek naskórka, powierzchnia błon śluzowych zbudowana jest z żywych komórek, które są ciągle narażone na czynniki infekcyjne, dlatego komórki te pokrywa warstwa ochronnego śluzu. Brak śluzu umożliwiłby patogenom łatwe wniknięcie do organizmu. Niestety wiele leków i zanieczyszczeń osłabia wydzielanie śluzu, co jest związane ze zwiększonym ryzykiem infekcji. Przykładów takich jest wiele, np. niektóre kobiety cierpią na nawracające infekcje intymne podczas stosowania leków antykoncepcyjnych, które osłabiają jakość wydzielanego śluzu.

Przewlekła dysbioza osłabia również warstwę śluzu w jelitach, zwiększając znacząco ryzyko zapalenia i infekcji. Ponieważ błony śluzowe są bardziej narażone na ryzyko infekcji, układ immunologiczny jest w tym miejscu wyjątkowo aktywny i stanowi główną cześć całej odporności organizmu.

Źródło:

1. Tokarz-Deptuła et al. Bakterie komensalne a odporność układu pokarmowego, oddechowego i moczowo-płciowegoPostepy Hig Med Dosw (online), 2016; 70: 599-609.

2. Maciej Hałas. Colostrum naturalny regulator układu immunologicznego. Szczecin 2020, Wydawnictwo PUM.