Jak mikrobiom jelitowy wpływa na otyłość? Nowe spojrzenie na „nieszczelne jelita” i stan zapalny
Otyłość już dawno przestała być wyłącznie problemem estetycznym – dziś to jedna z głównych przyczyn chorób cywilizacyjnych i obciążenie dla systemów ochrony zdrowia na całym świecie. Choć przez lata głównym podejrzanym o wywoływanie przewlekłego stanu zapalnego u osób z nadwagą była tkanka tłuszczowa, najnowsze badania rzucają światło na inną, mniej oczywistą przyczynę – mikrobiom jelitowy i dysfunkcję bariery jelitowej, potocznie określaną jako „leaky gut – zespół cieknącego jelita”.
Bariera jelitowa i zespół cieknącego jelita
Bariera jelitowa nie jest tylko bierną warstwą ochronną – to złożony system, w którym współpracują komórki nabłonka, śluzówka, układ odpornościowy i mikrobiom. W warunkach fizjologicznych selektywnie przepuszcza ona substancje odżywcze, jednocześnie blokując toksyny, patogeny i niestrawione resztki pokarmowe. W otyłości obserwuje się jednak wzrost przepuszczalności jelit, co oznacza, że cząsteczki, które normalnie powinny pozostać w świetle jelita, przedostają się do krwiobiegu. Proces ten uruchamia układ odpornościowy i wywołuje stan zapalny o niskim nasileniu, który może trwać latami, wpływając negatywnie na metabolizm, gospodarkę insulinową i zdrowie ogólne.
Stan zapalny pochodzący z jelit
Badania wykazują, że u osób z otyłością dochodzi do spadku poziomu białek odpowiedzialnych za szczelność połączeń między komórkami jelita – takich jak zonulina, okludyna czy klaudyny. Zwiększa się też poziom lipopolisacharydów (LPS), pochodzących z błon bakteryjnych, które mogą przenikać przez nieszczelną barierę do krwi i działać jak endotoksyny, aktywując szlaki zapalne. Tego rodzaju przewlekła stymulacja układu odpornościowego wpływa na wzrost poziomu cytokin prozapalnych, takich jak interleukina 6 (IL-6), TNF-α czy białko C-reaktywne (CRP), co z kolei przyczynia się do rozwoju insulinooporności i zespołu metabolicznego.
Mikrobiom jelitowy u osób z nadmierną masą ciała
Jednym z kluczowych aspektów zaburzeń jelitowych w otyłości jest zmieniony skład mikrobiomu. U osób z nadwagą często obserwuje się zwiększony stosunek bakterii typu Firmicutes do Bacteroidetes oraz obniżoną różnorodność mikrobiologiczną. Badania wykazały również większą obecność bakterii potencjalnie patogennych, takich jak Staphylococcus aureus, Escherichia coli, czy niektóre szczepy Lactobacillus, przy jednoczesnym spadku korzystnych bakterii z rodzaju Bifidobacterium. To zaburzenie równowagi mikrobiologicznej – tzw. dysbioza – może pogłębiać stan zapalny i sprzyjać dalszemu rozszczelnieniu bariery jelitowej.
Co ciekawe, nie wszystkie osoby z otyłością mają taką samą aktywność zapalną. Badania wskazują, że nawet przy podobnym BMI, osoby metabolicznie zdrowe mają bardziej zróżnicowany mikrobiom niż te z objawami zespołu metabolicznego. Oznacza to, że skład mikrobiomu jelitowej może modulować ryzyko rozwoju chorób przewlekłych u osób z nadwagą. Niektóre bakterie, np. Oscillospira czy Clostridium, są obecne w większym stopniu u osób z otyłością, które zachowują względne „zdrowie metaboliczne”, co sugeruje ich potencjalną rolę ochronną.
Dodatkowo coraz więcej mówi się o wpływie stresu psychicznego na integralność bariery jelitowej. Zarówno stres ostry, jak i przewlekły, może wpływać na wydzielanie hormonów osi HPA i aktywować układ współczulny, co prowadzi do zwiększenia przepuszczalności jelit i nasilenia stanu zapalnego. Stres dodatkowo zmienia skład mikrobiomu i może sprzyjać wybieraniu diety wysokokalorycznej, co pogłębia problem.
W świetle obecnych badań rola mikrobiomu i bariery jelitowej w patogenezie otyłości staje się nie do przecenienia. To nie tylko nowe spojrzenie na mechanizmy prowadzące do przewlekłego zapalenia, ale także potencjalna droga do nowych terapii. Manipulacja składem mikrobiomu, wsparcie dla regeneracji bariery jelitowej oraz regulacja odpowiedzi immunologicznej mogą stać się kluczem do skuteczniejszego leczenia otyłości i jej powikłań.
Źródło: Acciarino, A. et al. (2023). The role of the gastrointestinal barrier in obesity-associated systemic inflammation. Obesity Reviews. https://doi.org/10.1111/obr.13673.
Przeczytaj więcej:
