Metaboliczne efekty uboczne stosowania leków antypsychotycznych

Leki psychotropowe wywierają ogromny wpływ na nasz organizm. Niestety ich przewlekłe stosowanie wiąże się również z szeregiem efektów ubocznych, które stanowią dodatkowe zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Wydaje się, że terapia pacjenta przyjmującego preparaty antypsychotyczne powinna opierać się również na monitorowaniu parametrów metabolicznych.

Mechanizm działania leków antypsychotycznych opiera się na blokowaniu receptorów dla dopaminy (receptorów dopaminergicznych D2), co wiąże się z dysfunkcją wielu ścieżek metabolicznych. Skutki uboczne długotrwałej terapii traktuje się często jako drugorzędne, ponieważ leczenie zmniejsza znacznie objawy choroby i poprawia stan pacjenta.

Wzrost masy ciała

Zwiększenie masy ciała jest głównie związane z rozregulowaniem hormonów odpowiadających za uczucie głodu i wystąpieniem zwiększonego łaknienia. Zaburzenia metaboliczne związane z nadwyżką kaloryczną, które na początku objawiają się przyrostem masy ciała, często powodują otyłość, dyslipiedmię oraz zaburzenia tolerancji glukozy. Kolejnym aspektem przyrostu masy ciała może być zwiększone ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i zespołu metabolicznego. Obecność zespołu metabolicznego jest coraz częściej używanym w psychiatrii wskaźnikiem zmian metabolicznych. Szacuje się, że schorzenie to może wystąpić nawet u 40% pacjentów leczonych na schizofrenię. Nie wszystkie leki z grupy preparatów antypsychotycznych będą powodowały tak silne zmiany metaboliczne. Istnieją doniesienia, że zyprazydon oraz arypiprazol nie powodują przyrostu masy ciała i nie dają tak silnych metabolicznych skutków ubocznych.   

Cukrzyca typu 2

Mechanizm rozwoju cukrzycy typu 2 jest związany zarówno z nadmiarem masy ciała, jak również z bezpośrednim działaniem leków antypsychotycznych na metabolizm glukozy. Badania naukowe potwierdzają spadek wrażliwości receptorów insulinowych po zastosowaniu klozapiny i olanzapiny. Leki te wpływają również negatywnie na regulację wydzielania insuliny przez komórki β trzustki. Procesy te zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia insulinooporności i rozwoju cukrzycy.   

Zmiany metaboliczne a dysbioza

Badania na zwierzętach oraz nieliczne próby kliniczne pokazują, że część zmian metabolicznych może być rezultatem dysbiozy związanej z przyjmowaniem leków psychotropowych. Mechanizm wpływu leków antypsychotycznych na mikrobiom nie jest jeszcze do końca poznany, choć wiadomo, że niektóre leki wykazują silne właściwości antybakteryjne. Zaburzenia w składzie mikrobiomu jelitowego prowadzą również do dysfunkcji bariery jelitowej i zwiększenia ogólnoustrojowego stanu zapalnego, co przyspiesza i nasila rozwój zmian metabolicznych.

Źródła

1. Skonieczna-Żydecka K, Łoniewski I, Misera A, et al. Second-generation antipsychotics and metabolism alterations: a systematic review of the role of the gut microbiome. Psychopharmacology (Berl). 2019;236(5):1491–1512. doi:10.1007/s00213-018-5102-6

2. Reynolds G, Kirk S. Metabolic side effects of antipsychotic drug treatment – pharmacological mechanisms. Pharmacology & Therapeutics 2010;125:169-179.