Prehabilitacja. Kluczowy element przygotowań do operacji
Prehabilitacja to kompleksowy proces przygotowania pacjenta do planowanego zabiegu chirurgicznego, którego celem jest poprawa stanu zdrowia, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz przyspieszenie rekonwalescencji. W przeciwieństwie do tradycyjnej rehabilitacji, która rozpoczyna się po operacji, prehabilitacja ma na celu wzmocnienie organizmu przed interwencją chirurgiczną. Co wchodzi w skład przygotowania rehabilitacyjnego?
Czym jest prehabilitacja?
Prehabilitacja to kompleksowy proces przygotowania pacjenta do planowanego zabiegu chirurgicznego, którego celem jest poprawa stanu zdrowia, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz przyspieszenie rekonwalescencji. Jest to podejście interdyscyplinarne, które łączy elementy optymalizacji żywieniowej, aktywności fizycznej, wsparcia psychologicznego oraz edukacji zdrowotnej. W przeciwieństwie do tradycyjnej rehabilitacji, która rozpoczyna się po operacji, prehabilitacja ma na celu wzmocnienie organizmu przed interwencją chirurgiczną. W efekcie pacjenci szybciej odzyskują sprawność, mają mniejsze ryzyko powikłań, a ich pobyt w szpitalu może zostać skrócony.
Kiedy stosować prehabilitację?
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN) oraz Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN), prehabilitację zaleca się szczególnie w przypadku pacjentów poddawanych dużym operacjom, takim jak: zabiegi onkologiczne, operacje w obrębie jamy brzusznej, procedury kardiochirurgiczne, ortopedyczne operacje dużych stawów, czy transplantacje narządów.
Prehabilitacja wydaje się konieczna, jeśli u pacjenta przed operacją zdiagnozowano:
- niedożywienie lub nadwagę/otyłość,
- sarkopenię (utrata masy mięśniowej),
- choroby przewlekłe (cukrzyca, nadciśnienie, choroby płuc),
- przewlekły stres i stany depresyjne.
Warto również podkreślić, że wszystkie osoby w podeszłym wieku zagrożone są wysokim ryzykiem spadku masy ciała oraz rozwoju niedożywienia czy sarkopenii. Z tego względu wdrożenie prehabilitacji u tej grupy pacjentów jest szczególnie ważne.
Kluczowe elementy prehabilitacji
1. Optymalizacja stanu odżywienia
Pacjenci z niedożywieniem są bardziej narażeni na infekcje, dłuższy czas gojenia ran i powikłania pooperacyjne. Każda interwencja dietetyczna powinna być dopasowana do stanu pacjenta oraz zabiegu, jaki będzie wykonywany. Wytyczne ESPEN zalecają wprowadzenie interwencji żywieniowej, obejmującej najczęściej:
- zwiększenie podaży białka do co najmniej 1,2–2,0 g/kg masy ciała na dobę,
- stosowanie żywienia immunomodulującego (np. suplementów z argininą, kwasami omega-3),
- u pacjentów niedożywionych rozważenie żywienia dojelitowego lub pozajelitowego.
2. Aktywność fizyczna
Programy ćwiczeń mają na celu poprawę wydolności sercowo-naczyniowej i siły mięśniowej. Zaleca się: ćwiczenia aerobowe (np. marsz, jazda na rowerze) przez 30 minut dziennie, trening oporowy dla wzmocnienia mięśni, ćwiczenia oddechowe u pacjentów z chorobami płuc. Każda aktywność musi być konsultowana z lekarzem i fizjoterapeutą.
3. Wsparcie psychologiczne
Stres przedoperacyjny negatywnie wpływa na układ odpornościowy i zwiększa poziom kortyzolu, co może pogarszać wyniki leczenia. Przygotowanie do operacji obejmuje najczęściej: techniki relaksacyjne (medytacja, ćwiczenia oddechowe), terapię poznawczo-behawioralną, edukację na temat operacji i procesu rekonwalescencji.
Pacjenci poddani rehabilitacji mają mniejsze ryzyko powikłań infekcyjnych i zakrzepowych, szybciej odzyskują sprawność fizyczną, krócej przebywają w szpitalu i rzadziej wymagają intensywnej terapii po operacji. Prehabilitacja to kluczowy element nowoczesnej medycyny okołooperacyjnej, który pozwala pacjentom lepiej przygotować się do operacji i poprawić jej wyniki. Wprowadzenie systemowych programów prehabilitacyjnych, zgodnych z wytycznymi POLSPEN i ESPEN, mogłoby znacząco poprawić jakość opieki nad pacjentami chirurgicznymi.
Źródło
1. ESPEN – Europejskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu. Wytyczne kliniczne dostępne na stronie: https://clinicalnutritionespen.com/
2. POLSPEN – Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu. Wytyczne kliniczne dostępne na stronie: https://polspen.pl/
